Czym są zachowania ryzykowne młodzieży?

Podejmowanie zachowań ryzykownych może zakłócać również rozwój osobisty. Zachowania te bowiem stanowią przeszkodę w wypełnianiu zadań właściwych dla okresu dorastania, np. zdobywaniu wykształcenia, a także utrudniają naukę rozmaitych umiejętności, które będą potrzebne w dorosłym życiu¹.

Jakie zachowania są zaliczane do zachowań ryzykownych?

Wiele rozmaitych zachowań może stanowić ryzyko dla pozytywnego rozwoju czy zagrażać bezpieczeństwu nastolatków.

Zachowania ryzykowne bywają podejmowane pod wpływem impulsu, kiedy to chwilowy stan pobudzenia bierze górę nad racjonalnym myśleniem, zdroworozsądkową oceną sytuacji i swoich możliwości. Nie bierze się pod uwagę negatywnych skutków.

Do najczęstszych zachowań ryzykownych można zaliczyć:

• Nadmierne korzystanie z komputera i Internetu
• Hazard i inne zachowania nałogowe
• Stosowanie przemocy, w tym cyberprzemocy
• Wykroczenia przeciw prawu, czyny chuligańskie, wandalizm
• Zaniedbywanie obowiązków szkolnych, wagary
• Przedwczesna aktywność seksualna
• Ucieczki z domu
• Zachowania niesprzyjające zdrowiu, np. nieprawidłowa dieta, brak ruchu, lekceważenie zasad bezpieczeństwa, brak nawyków higienicznych

Niektóre konsekwencje zachowań ryzykownych:

Skutki zachowań ryzykownych bywają trudne od przewidzenia. Mogą być natychmiastowe, jak np. zatrucie, wypadki, urazy po wypiciu alkoholu czy utrata kontroli i agresja po wzięciu narkotyków. Z drugiej strony wiele z negatywnych konsekwencji może kumulować się w czasie. To znaczy, że można je zaobserwować, kiedy podejmuje się dane zachowanie ryzykowne, np. używa się substancji przez kilka czy kilkanaście miesięcy. Niekorzystne zmiany zachodzące stopniowo niestety łatwo można zignorować. Przez to można przeoczyć szansę na zatrzymanie i przezwyciężenie pogłębiających się problemów. Człowiek np. zaczyna tracić motywację, zainteresowania, zawala szkołę, narastają konflikty w jego relacjach z rodziną i rówieśnikami.

Czynniki ryzyka i czynniki chroniące

Co powoduje, że młodzi ludzie zachowują się w sposób ryzykowny? Składa się na to wiele różnych czynników, które sprzyjają powstawaniu takich zachowań – nazywane są one czynnikami ryzyka. Mogą to być cechy indywidualne, np. impulsywność, podatność na wpływy, określone właściwości rodziny, w której się wychowujemy, np. brak więzi z rodzicami czy brak nadzoru. W przypadku szkoły należą do tego m.in. niepowodzenia w nauce. Z kolei czynniki, które równoważą działanie czynników ryzyka bądź stanowią rodzaj tarczy przed ich negatywnym wpływem, nazywane są czynnikami chroniącymi. Najogólniej rzecz ujmując można je podzielić na czynniki indywidualne – własności nastolatka/nastolatki oraz cechy środowiska społecznego. Środowisko to rodzina, rówieśnicy, a także szkoła, społeczność lokalna oraz całe społeczeństwo.

Potrzeba silnych wrażeń

Czas dorastania charakteryzuje się potrzebą silnych wrażeń – znacznie większą niż w dzieciństwie oraz w okresie dorosłości. Oczywiście jest to cecha indywidualna, niektórzy nastolatkowie aktywnie takich wrażeń poszukują, inni raczej od nich stronią. Chęć doświadczenia ekscytujących przeżyć może jednak skłaniać do używania substancji psychoaktywnych, wykroczenia przeciwko przepisom wobec prawa czy innych zachowań, które stanowią ryzyko dla zdrowia i bezpieczeństwa.

Jak postrzegamy zachowania innych osób i co z tego wynika?

Czy zwrócisz uwagę na grupkę osób, która przechodzi po pasach mając zielone światło? A co wtedy, gdy widzisz osobę przebiegającą przez ruchliwą jezdnię na czerwonym świetle? Jesteśmy wyczuleni na zagrożenie. Ma to bowiem fundamentalne znaczenie dla przetrwania w niesprzyjających okolicznościach. A ponieważ zachowania, które mogą stanowić ryzyko, są łatwiej zauważane, dlatego mogą wydawać się częstsze, niż jest to w rzeczywistości. Co więcej, może się wydawać, że zachowania te są powszechnie aprobowane. Skoro więc wszyscy „przechodzą na czerwonym świetle”, to dlaczego ja mam być inny czy inna? Przykładem jest przekonanie, że większość młodzieży sięga po marihuanę. Tymczasem badania jednoznacznie wskazują, że większość młodych ludzi nigdy nie miała kontaktu z narkotykami, a jeśli tak, to były to jednorazowe próby. A ponadto, większość nastolatek/nastolatków nie aprobuje używania nielegalnych substancji psychoaktywnych.

Gdy słyszysz, że wszyscy „coś” robią, (np. piją alkohol), zastanów się chwilę i spróbuj odpowiedzieć sobie na kilka pytań:

• Czy aby na pewno wszyscy?
• Skąd lub od kogo pochodzi ta informacja?
• Czy źródło jest wiarygodne?
• Kogo mógłbym/mogłabym zapytać, jak jest w rzeczywistości?